Stichting Jan Hilgers Memorial Airshow

B-17 Flying Fortress

De Boeing B-17 Flying Fortress was een Amerikaanse 4 motorige zware bommenwerper voor de lange afstand. Het door de firma Boeing in de jaren ´30 van vorige eeuw ontworpen en gefabriceerde toestel was oorspronkelijk ontworpen voor kustpatrouilles, maar het ontwerp werd aangepast .t.g.v. de regeringsopdracht voor een viermotorige bommenwerper.

Technische gegevens:
Prestaties Topsnelheid 462 km/u Klimsnelheid 4,6 m/s Actieradius 2980 km Dienstplafond 10850m
Bemanning 10
Aantal gebouwd 12731
Gebruik V.S. (1939-1955), in andere landen tot 1963
Krachtbron Motor(en) 4× Wright R-1820-97 Cyclone turbosupercharged radiaalmotoren Vermogen elk 900 kW
Bewapening Boordgeschut 13× Browning cal .50 M-2 (12,7 mm) machinegeweer Bommen voor inzet op korte en lange afstand resp. 3600 kg en 2000 kg

B-17´s werden in de Tweede Wereldoorlog op grote schaal zowel boven Europa als in de Pacific ingezet. Vanwege zijn geduchte en in de loop van zijn ontwikkeling steeds verder verbeterde eigen bewapening kreeg het toestel de bijnaam Flying Fortress (vliegend fort).

Na de oorlog werd het toestel in beperkte aantallen door de USAF tot 1955 ingezet als transporteur, fotoverkenner en voor search and rescue doeleinden. Daarna eindigden de overgebleven toestellen hun bestaan meestal als drone (radiografisch bestuurd doel). Ook de US Navy en US Coast Guard gebruikten de B-17 na de oorlog tot 1955 nog als langeafstands verkenner.

Ook andere landen maakten in de jaren ´50 en ´60 van vorige eeuw nog veelvuldig gebruik van de overtollig geraakte en verouderde maar zeer betrouwbare B-17´s. Zo vloog het toestel ook in Argentinië, Bolivia, Brazilië, Canada, Colombia, Denemarken, Dominicaanse Republiek, Frankrijk, Duitsland, Iran, Israël, Japan, Mexico, Nicaragua, Peru, Portugal en Zuid Afrika.

Een twintigtal toestellen staat heden bij musea en op diverse plaatsen opgesteld als blikvanger. Ook is in de loop der tijd een tiental toestellen in particuliere handen overgegaan; hiervan is een groot aantal geheel gerestaureerd en ook nu nog steeds luchtwaardig!

Geschiedenis

In augustus 1934 werd door het toenmalige US Army Air Corps (USAAC) een voorstel ingediend voor de ontwikkeling en aanschaf van een nieuwe 4 motorige bommenwerper. Deze moest minstens voor de periode van 10 uur achtereen met een gemiddelde snelheid van 320 km/u (200 mph) een ´nuttige bommenlast´ kunnen vervoeren en afwerpen. Het toestel diende een actieradius van minstens 3200 km (2000 mijl) en een topsnelheid van 400 km/u (250 mph) te hebben.

De vliegtuigconstructeurs Boeing, Douglas en Martin dienden hiervoor elk hun eigen ontwerp in waarna de keuze op het door Boeing ontworpen toestel viel.

Het prototype, model 299, maakte in juli 1935 zijn eerste vlucht en was voorzien van een bommenlast van 2200 kg op 2 rekken in het ruim, 5 machinegeweren kaliber 0.30 (7.62 mm) en Pratt & Whitney R-1690 radiaalmotoren met een vermogen van 750 pk op 2100 m.

Het eerste operationele serieproductie toestel werd in januari 1939 als B-17A aan het USAAC geleverd; er zouden totaal 40 stuks voor 1940 moeten worden geleverd.

In de periode 1939-1941 - voordat de V.S. in de Tweede Wereldoorlog werd betrokken – waren c.a. 170 B-17´s van de A en B versie operationeel. Deze waren verdeeld over 2 Bomber Groups; 1 aan de Amerikaanse westkust en 1 aan de oostkust.

Inzet

Vanwege het gebrek aan aantallen goede bommenwerpers bij de RAF aan het begin van de oorlog werden begin 1941 20 B-17B´s onder de naam Fortress I aan de RAF geleverd. Toen de V.S. eind 1941 ook in de oorlog werd betrokken werden Amerikaanse toestellen – behorende tot de US Army Air Force 8e en 15e luchtmacht – in Engeland gelegerd en namen deze overdag deel aan ´strategische precisiebombardementen´ op de Duitse industriegebieden. Deze term moet wel worden bekeken vanuit het perspectief van die tijd want in principe kwam dit gewoon neer op het leggen van bomtapijten over een bepaald gebied waarin fabrieken stonden.

Voor een goede inzet was een goede samenwerking tussen de bemanning een eerste vereiste; elk toestel had daarom ook zijn eigen vaste bemanning die een hechte band met elkaar hadden. Dit moest ook wel want ze waren natuurlijk in noodgevallen op elkaar aangewezen.

De B-17 bemanning bestond in principe uit 9 man

de vluchtcommandant, dit was de hoogst in rang zijnde vlieger die verantwoordelijk was voor het gehele toestel en bemanning; meestal kwam hij pas in actie als hij de besturing van het toestel overnam voor het direct aanvliegen van het doel voor het afwerpen van de bommen
de co-piloot, de vlieger die het toestel naar het doel en weer naar huis bracht
de bommenrichter annex frontschutter, deze man had een dubbelfunctie en fungeerde onderweg als frontschutter die als taak had om de sector van 180° voor het toestel af te dekken maar hij kwam bij nadering van het doel als bommenrichter in actie en wierp de bommen af
de boordwerktuigkundige annex rugschutter, ook deze had een dubbelfunctie en was tijdens de vlucht verantwoordelijk voor de goede werking van de motoren maar bij naderend gevaar bediende hij de koepel op de rug van het toestel waarmee hij de sector van 360° boven het toestel afdekte
de navigator annex radio operator, de belangrijkste man aan boord; niet alleen diende hij te zorgen dat het toestel op koers bleef maar ook onderhield hij de radioverbindingen met andere toestellen in de formatie en eventueel naar de thuisbasis
de stuur en bakboordschutters, de boordschutters aan de zijkant van het toestel die elk als taak hadden om de sector van 180° aan hun kant af te dekken
de buikschutter, de boordschutter in de koepel onder de buik van het toestel die als taak had om de sector van 360° aan de onderzijde van het toestel af te dekken.
de staartschutter, de boordschutter in de staart die als taak had om de sector van 180° achter het toestel af te dekken.

Later werd de bemanning tot 10 man uitgebreid; het bleek dat de boordwerktuigkundige in gevechtssituaties vaak zo druk bezig was om de motoren goed draaiende te houden dat hij geen tijd had om de koepel bovenop de romp te bemannen. Daarom kregen de bemanningen later een vaste rugschutter.

Boven het Europese vasteland

De aanvallen op het Europese strijdtoneel gingen bij de ingezette B-17 bemanningen ten koste van zware verliezen, deels door de Duitse flak en deels door jagerinzet.

Men gebruikte bij deze missies, die van grote hoogte werden uitgevoerd, het nieuwe Norden richtapparaat. Dit was in feite een omlaag gericht simpel optisch vizier dat middels een gyroscoop was verbonden met een mechanische afstandsberekenaar. Met dit apparaat – dat alleen overdag kon worden gebruikt – was de bommenrichter door handmatige inputs in staat het precieze moment en punt te bepalen waarop de bommenlading gelost moest worden. Hierbij was het ook noodzakelijk dat de besturing vlak voor de aanval daadwerkelijk even naar de bommenrichter overging tot de lading was gelost.

Zo werd in april 1943 door een formatie van 115 B-17´s een aanval gedaan op de Focke-Wulf fabrieken bij Bremen. Na afloop van de aanval bleken 16 toestellen vermist en 48 toestellen zwaar gehavend te zijn. Omdat de aanvallen steeds dieper in Duitsland werden uitgevoerd, waarbij men steevast hevig door Duitse jagers werd aangevallen, werden er extra B-17 eenheden geformeerd en werden de formaties vergroot waardoor men ter verdediging over extra vuurkracht beschikte.

De 8e luchtmacht werd onder meer ingezet bij aanvallen op de kogellager industrie in Schweinfurt. De eerste aanval op dit doel werd in augustus 1943 door een formatie van 230 B-17´s uitgevoerd en richtte nauwelijks belangrijke schade aan. Dit was geheel de verdienste van 300 Duitse jachtvliegtuigen die tegen de B-17 formatie werden ingezet. Bij deze missie werden 36 Amerikaanse toestellen afgeschoten en kwamen 200 bemaningsleden om het leven.

De tweede aanval door een formatie van 291 B-17´s vond plaats in oktober 1943 en werd later berucht als black thursday. Ook bij deze aanval stuitte de formatie boven het doel op sterk geconcentreerde aanvallen van 300 Duitse jagers. Na de aanval kwamen slechts 33 toestellen onbeschadigd terug. Er werden 59 toestellen boven het vasteland afgeschoten, 1 toestel maakte een noodlanding in Het Kanaal, 5 maakten een noodlanding in Engeland en 12 werden bij de landing zo zwaar beschadigd dat ze gesloopt moesten worden. Aan 122 B-17´s moesten daarna noodzakelijke reparaties worden verricht om ze inzetbaar te houden.

Na deze aanval keerden 650 van de 2900 bemanningsleden niet terug. Sommigen waren krijgsgevangen gemaakt, 5 mannen kwamen om en 43 waren min of meer ernstig gewond in de beschadigde terugkerende toestellen en 594 bemanningsleden werden als vermist in actie opgegeven.

De derde aanval op Schweinfurt, in februari 1944, werd anders aangepakt. De 235 deelnemende B-17´s kregen een escorte bestaande uit 2 squadrons P-51 Mustang en P-47 Thunderbolt jagers mee. Voor een vergroot bereik waren deze voorzien van afwerpbare brandstoftanks. Dit hielp enorm tegen aanvallen van Duitse jagers en bij deze aanval gingen slechts 11 B-17´s verloren.

Vanaf dat moment werden alle B-17 formaties voorzien van een jachtescorte en liepen de geallieerde verliezen zeer sterk terug. In september 1944 bestond de USAAF 8e luchtmacht uit 40 bombergroups waarvan er 27 waren uitgerust met B-17´s. De 15e luchtmacht bestond uit 21 bombergroups waarvan er 6 met B-17´s waren uitgerust. Hoewel nog regelmatig verlies werd geleden door Duitse jagers of flak was dit percentage zo laag geworden dat er geen verdere aanvoer van reservetoestellen meer nodig was. De ingezette formaties werden verkleind en de 8e en 15e luchtmacht werden ingekrompen. De inzet van de B-17´s was succesvol gebleken had zijn effect bereikt.

Boven de Pacific

In deze regio waren slechts 5 B-17 bombergroups operationeel; vanaf 1943 werden deze door de B-29 vervangen.

In december 1941 werd een eenheid bestaande uit 12 B-17 verkenners ter versterking naar de Filipijnen uitgezonden. Hierbij was een tussenstop in Pearl Harbor gepland en deze viel toevallig net samen met de grote Japanse aanval. Ondanks dat de (onbewapende ) toestellen werden aangevallen overleefden 10 van de 12 toestellen dit en konden ze aan de grond worden gezet.

In 1941 bestond de Far East Air Force (FEAF) op de Filipijnen slechts uit 35 B-17´s. Dit aantal moest snel naar 165 worden gebracht.

Toen men op de hoogte was van de Japanse aanval op Pearl Harbor werden al deze toestellen de lucht in gestuurd om te voorkomen dat ze op de grond als een gemakkelijke prooi werden verrast. Door onderlinge nijd, slechte communicatie tussen de bevelvoerders en verkeerd geïnterpreteerde bevelen werd de helft van de FEAF B-17´s alsnog tijdens hun inzet door de Japanners verrast en vernietigd. De resterende toestellen zochten in alle richtingen een goed heenkomen.

In de eerste gevechten na de aanvang van de oorlog in de Pacific waren de B-17´s niet succesvol. Bij gevechten in de Koraalzee en bij het eiland Midway werden ze ingezet om de Japanse aanvoerlijnen te bombarderen. De bommen werden hierbij van grote hoogte afgeworpen en slechts een enkel doel werd geraakt.

Men kwam er wel snel achter dat de B-17´s t.o.v. de Japanse A6M Navy Zero jagers in het voordeel waren. Op grote hoogte waren ze onbereikbaar en ook hun geduchte bewapening was te veel voor de nagenoeg onbeschermde houten Zero´s.

De B-17´s werden daarna in het gehele gebied vooral ingezet bij aanvallen op Japanse konvooien en troepen op de vele eilanden.

In september 1942 bereikte het aantal B-17´s in de regio met 168 toestellen zijn hoogtepunt; daarna werden ze vanaf 1943 door B-29´s vervangen.

De B-17 heeft in alle oorlogsgebieden van de Tweede Wereldoorlog gevlogen, en kreeg vooral bij de Japanners een geduchte reputatie. Toen de productie in mei 1945 werd gestopt, waren 12.726 toestellen gebouwd, waarvan 6981 door Boeing en de rest door Douglas, en Lockheed. Vrijwel alle toestellen zijn inmiddels gesloopt.

Een van bekendste B-17's is Hell's Angels, een B-17 van de 303rd bomb group van de Amerikaanse 8th Airforce. Met deze B-17F vloog haar crew als een van de eersten 25 missies. Naar dit toestel noemde de hele groep zich Hell's Angels, en na de oorlog werd een motorclub opgericht met dezelfde naam. Zie: Hells Angels.

Een andere bekende B-17 is de B-17F Memphis Belle, welke een B-17 van de 8th Air Force, 91st Bomb Group was. Er zijn talloze websites over de Memphis Belle, en de piloot is onder vliegtuigkenners veelal wereldberoemd. Het was ook een van de eerste crews die succesvol 25 missies afrondden. Ook is de Memphis Belle beroemd geworden, doordat het boven Duitsland bommen afwierp, op de terugweg zware schade opliep, de thuisbasis had niet verwacht dat ze terug zouden komen, ze kwamen terug, en hoe; zwaar beschadigd, met maar 1 motor over, toch landde ze veilig. Daarom ging het toestel en crew naar de Verenigde Staten voor een tour.